Piecza zastępcza

Gdy podjęte przez określone instytucje państwowe formy pomocy rodzinie nie przyniosą wymiernego skutku, a pozostawienie w niej dziecka zagraża jego dobru, powinno ono zostać objęte pieczą zastępczą. Jej forma oraz sposób realizacji ma mieć na celu najlepiej pojęty interes dziecka. Mając na uwadze fakt, że najlepszym środowiskiem wychowawczym dla dziecka jest środowisko rodzinne, ustawodawca sformułował przepisy w ten sposób, by w pierwszej kolejności dążyć do zapewnienia mu rodzinnej formy pieczy zastępczej. Zgodnie z art. 72 ust.1 dziecku pozbawionemu całkowicie lub częściowo opieki rodzicielskiej organizuje się opiekę i wychowanie w rodzinie zastępczej, która powinna mu zapewnić:

1. odpowiednie warunki bytowe,
2. możliwości rozwoju fizycznego, psychicznego i społecznego,
3. możliwości zaspokojenia indywidualnych potrzeb dziecka,
4. możliwość właściwej edukacji i rozwoju zainteresowań,
5. odpowiednie warunki do wypoczynku i organizacji czasu wolnego.

Powyższe wymogi mogą zostać spełnione jedynie przez kompetentne, rzetelnie przygotowane do opieki i wychowania dziecka osoby. Na mocy art. 73 ust.1 rodzina zastępcza może zostać utworzona przez małżeństwo lub osobę samotną jeżeli spełniają oni następujące warunki:

1. dają rękojmię należytego wykonywania zadań rodziny zastępczej,
2. mają stałe miejsce zamieszkania na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
3. korzystają z pełni praw cywilnych i obywatelskich,
4. nie są lub nie były pozbawione władzy rodzicielskiej, nie są ograniczone we władzy rodzicielskiej ani też władza rodzicielska nie została im zawieszona,
5. wywiązują się z obowiązku łożenia na utrzymanie osoby najbliższej lub innej osoby, gdy ciąży na nich taki obowiązek z mocy prawa lub orzeczenia sądu,
6. nie są chore na chorobę uniemożliwiającą właściwą opiekę nad dzieckiem, co zostało stwierdzone zaświadczeniem lekarskim,
7. mają odpowiednie warunki mieszkaniowe oraz stałe źródło utrzymania,
8. uzyskały pozytywną opinię ośrodka pomocy społecznej właściwego ze względu na miejsce zamieszkania.

Przy doborze rodziny zastępczej dla konkretnego dziecka należy kierować się przede wszystkim jego dobrem. Dlatego też powinna być realizowana zasada doboru właściwej rodziny ze względu na potrzeby małoletniego a nie odwrotnie. Ustawodawca określił przesłanki jakie należy brać pod uwagę, by dobór rodziny zastępczej odbywał się w sposób jak najbardziej zgodny z dobrem dziecka. Są nimi zgodnie z art. 73 ust.3:

1. pokrewieństwo lub powinowactwo małoletniego z rodzicami zastępczymi,
2. przygotowanie kandydatów do pełnienia funkcji rodziny zastępczej,
3. odpowiednia różnica wieku między kandydatami do pełnienia funkcji rodziny zastępczej a dzieckiem,
4. poziom rozwoju i sprawności dziecka, wymagania w zakresie pomocy profilaktyczno-wychowawczej lub resocjalizacyjnej oraz możliwości zaspokajania potrzeb dziecka,
5. zasada nierozłączania rodzeństwa,
6. w miarę możliwości opinia wyrażona przez dziecko.

Szansę na właściwy ze względu na potrzeby dziecka dobór rodziny zastępczej zwiększa wąska specjalizacja tych form opieki zastępczej. Zgodnie bowiem z art. 74 ust. 1 rodziny zastępcze dzielą się na:

1. spokrewnione z dzieckiem,
2. niespokrewnione z dzieckiem,
3. zawodowe niespokrewnione z dzieckiem.

Wśród zawodowych niespokrewnionych z dzieckiem rodzin zastępczych wyróżnia się natomiast rodziny:

1. wielodzietne,
2. specjalistyczne,
3. o charakterze pogotowia rodzinnego.

PRACA Z RODZINĄ I GMINNE PROGRAMY WSPIERAJĄCE RODZINĘ

Pierwszym zadaniem jakie ustawodawca nałożył na organy administracji rządowej oraz jednostki samorządu terytorialnego jest pomoc rodzinie znajdującej się w trudnej sytuacji życiowej. W celu udzielenia specjalistycznej, ukierunkowanej na potrzeby indywidualnej rodziny pomocy, działania instytucji zostały ustawowo podzielone na te, które dotyczą ogólnie pojętej pracy z rodziną mającą trudności w samodzielnym zaspokajaniu podstawowych potrzeb oraz na te związane sensu stricte z opieką i wychowaniem dziecka.
Zadania dotyczące ogólnie pojętej pracy z rodziną organizowane są przez gminę lub podmiot, któremu gmina zleciła organizację tego zadania. W zależności od potrzeb mogą być one realizowane w formie:

1. konsultacji i poradnictwa specjalistycznego,
2. terapii i mediacji,
3. usług dla rodzin z dziećmi, w tym usług opiekuńczych i specjalistycznych,
4. pomocy prawnej, szczególnie w zakresie prawa rodzinnego,
5. organizowania dla rodzin spotkań, mających na celu wymianę ich doświadczeń oraz zapobieganie izolacji, zwanych dalej „grupami wsparcia” lub „grupami samopomocowymi”.

Do zadań własnych gminy w zakresie wspierania rodziny naturalnej należą zgodnie z ustawą:

1. opracowanie i realizacja 3-letnich gminnych programów wspierania rodziny,
2. tworzenie możliwości podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny,
3. tworzenie oraz rozwój systemu opieki nad dzieckiem, w tym placówek wsparcia dziennego, oraz praca z rodziną przeżywającą trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych przez:,zapewnienie rodzinie przeżywającej trudności wsparcia i pomocy asystenta rodziny oraz dostępu do specjalistycznego poradnictwa, organizowanie szkoleń i tworzenie warunków do działania rodzin wspierających, prowadzenie placówek wsparcia dziennego oraz zapewnienie w nich miejsc dla dzieci;
4. finansowanie: kosztów szkoleń dla rodzin wspierających, podnoszenia kwalifikacji przez asystentów rodziny, kosztów związanych z udzielaniem pomocy, ponoszonych przez rodziny wspierające.
5. współfinansowanie pobytu dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo – terapeutycznej lub interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym;
6. sporządzanie sprawozdań rzeczowo-finansowych z zakresu wspierania rodziny oraz przekazywanie ich właściwemu wojewodzie, w wersji elektronicznej,
7. prowadzenie monitoringu sytuacji dziecka z rodziny zagrożonej kryzysem lub przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczej, zamieszkałego na terenie gminy,
8. przekazywanie do biura informacji gospodarczej informacji o zaległości.

Rządowe programy wspierania rodziny gmina realizuje w ramach zadań zleconych zgodnie z wytycznymi przekazanymi przez wojewodę.
Obligatoryjna pomoc rodzinie podejmowana jest w sytuacji czasowego umieszczenia dziecka poza rodziną. Ma ona na celu eliminację lub znaczną minimalizację przyczyn, które doprowadziły do odebrania małoletniego. Dążeniem instytucji pomocowych jest w tym przypadku przygotowanie rodziny do ponownego przyjęcia dziecka. W związku z tym praca prowadzona jest w kierunku wyjścia z patologii, poprawy warunków egzystencjalnych oraz nabycia umiejętności opiekuńczo – wychowawczych.
Ponadto działania pomocowe podejmowane są w każdej sytuacji, gdy ośrodek pomocy społecznej poweźmie informację o rodzinie mającej trudności w wypełnianiu swoich funkcji opiekuńczo – wychowawczych. W każdym takim przypadku zleca się pracownikowi socjalnemu przeprowadzenie wywiadu środowiskowego, który pozwoli ustalić faktyczną sytuację danej rodziny oraz dobrać dla niej najbardziej optymalną formę pomocy. Zgodnie z art. 10 ust.2 ustawy po dokonaniu analizy sytuacji rodziny, pracownik socjalny przeprowadzający wywiad środowiskowy wnioskuje do kierownika ośrodka pomocy społecznej o przydzielenie rodzinie asystenta rodziny. Jest to nowa powołana przez niniejszą ustawę instytucja, której zadaniem jest udzielanie pomocy i wsparcia niewydolnym rodzinom.

Wykaz świadczeń, wynagrodzeń i innych zadań jednostek samorządu terytorialnego wynikających z ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej

GMINA

Lp.	świadczenia	Podstawa prawna	Rodzaj wynagrodzenia	Wysokość wynagrodzenia
1	Dla rodzin wspierających – zwrot kosztów związanych z udzielaniem pomocy rodzinie przeżywającej trudności w wypełnianiu funkcji opiekuńczo-wychowawczych	Art. 29 ust. 1 i 31 ust. 1 ustawy o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej	Fakultatywne	Zasady zwrotu kosztów określane są w umowie

 

Lp.	Inne zadania
Zadanie		Rodzaj zadania
1.	zatrudnienie asystenta rodziny	Fakultatywne (obligatoryjne w przypadku, gdy sąd zobowiąże do pracy z asystentem rodziny na podstawie 109 § 2 pkt 1)
2.	Współfinansowanie pobytu dziecka umieszczonego po dniu 1 stycznia 2012 r. w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, placówce opiekuńczo-wychowawczej, regionalnej placówce opiekuńczo-terapeutycznej lub interwencyjnym ośrodku preadopcyjnym (10% w pierwszym roku pobytu dziecka w pieczy zastępczej, 30% w drugim, 50% w trzecim)	Obligatoryjne